W 1992 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ proklamowało Międzynarodowy Dzień Spółdzielczości. Obchody zorganizowano w pierwszą sobotę lipca 1995 roku dla uczczenia setnej rocznicy powstania Międzynarodowego Stowarzyszenia Spółdzielni, grupy organizacji spółdzielczych zrzeszających łącznie 760 milionów członków w 100 krajach. W trzy lata później Sejm Rzeczypospolitej Polskiej proklamował dzień 1 lipca dniem spółdzielczości.

*

Spółdzielczość zrodziła się z dążeń uboższych warstw społeczeństwa (robotników, chłopów, rzemieślników) do ograniczenia wyzysku głównie w dziedzinie handlu i kredytu. Za właściwy jej początek uważa się zorganizowanie w 1844 roku przez robotników w Rochdale w Wielkiej Brytanii spółdzielni o nazwie Stowarzyszenie Sprawiedliwych Pionierów. Światowa ekspansja spółdzielni kredytowej zainicjowana została w Niemczech w połowie XIX w. Za pionierów dwóch odrębnych systemów spółdzielczości uznawani są Herman Schulze i Friedrich Wilhelm Raiffeisen . W 1850 r. Schulze założył bank ludowy w Delitzsch. Jego program silnie podkreślał ekonomiczne wzmocnienie prywatnej drobnej wytwórczości i opierał się na krótkoterminowym kredycie wekslowym, przystosowanym do potrzeb rzemieślników, kupców i drobnych wytwórców miejskich. Raiffeisen uważał spółdzielnie kredytowe za jeden z etapów na drodze do zorganizowania życia we wspólnotach rolnych. W celu ratowania miejscowych chłopów przed lichwą, założył w 1862 roku pierwszą w historii kasę oszczędnościowo-pożyczkową, której zasady zdobyły sobie popularność w wielu krajach.

*

Za prekursora spółdzielczości w Polsce uznawany jest Stanisław Staszic, który w 1816 roku założył Towarzystwo Rolnicze Hrubieszowskie. Później na wzór banków ludowych Schulzego i kas Raiffeisena powstawały w Polsce, na terenach zaboru pruskiego, spółdzielnie kredytowe Mieczysława Łyskowskiego, banki ludowe pod patronatem ks. Augustyna Szamarzewskiego czy ks. Piotra Wawrzyniaka i spółdzielnie kredytowe Maksymiliana Jackowskiego. Natomiast na terenach zaboru austriackiego zaczęły powstawać kasy Stefczyka, nazwane tak od nazwiska ich założyciela i patrona.

*

W okresie międzywojennym w Polsce działało do 16 tys. spółdzielni. Zwolennikiem koncepcji spółdzielczości jako alternatywy dla kapitalizmu był m.in. Edward Abramowski. Dlatego ruch spółdzielczy blisko współpracował z Polską Partią Socjalistyczną.

Najpowszechniejszą obecnie formą spółdzielczości są spółdzielnie mieszkaniowe i rolne.

(ZN)